9. ASIRDA UYGUR MATBAASI
Avrupalı arkeologlar ilk matbaalarını 9. asırda kuran Uygurların bastığı yüzlerce Türkçe kitap bulup ülkelerine götürdüler.
AVRUPALILARIN GİZLİ PLANI
Buldukları bu kitapları yayınlamama sebebi ise şu: Matbaanın Avrupa medeniyetinin keşif ve ihtiraı yaygın kanaatine aykırı davranmak istemiyorlar
Matbaayı Uygur Türkleri 9. asırdan başlayarak bugün Çin işgalindeki Doğu Türkistan’da matbaa (basımevi) kurdular. Harfler madenden dökülmüyordu. Sert tahtadandı. Teknik, klişe baskısı gibiydi. 1902’den itibaren Avrupalı arkeologlar Uygurların bastığı yüzlerce Türkçe kitap bulup ülkelerine götürdüler. Nedense yayınlamıyorlar. Matbaanın Avrupa medeniyetinin keşif ve ihtiraı yaygın kanaatine aykırı davranmak istemiyorlar. Halbuki barut, pusula, kâğıt, banknot (kâğıt para) gibi temel keşifler Çinlilere, sıfır’ın (0) keşfi ve rakamların 10’lu birimlere ayrılması gibi temel matematik keşifleri de Hintlilere aittir. Tasavvufun kökeni bile Hindistan’dır. (Carter. The Invention of Printing, New York 1955, s. 141 v.dd; A.von Gabain, Alttürkische Schrifttum, SDAW Phil.-Hist. Kl., 1948, no: 3)
Müteharrik (oynak, ayrık) harfler ilk defa 1041’de Çin’de döküldü. 1300’lerde Hollandalılar öğrendiler. Ancak baskı san’atı, 1444’te Avrupa’da Gutenberg ile başladı.
Fatih Sultan Mehmed (1432-1451-1481) basılmış kitapları gördü. Meselâ Floransalı Francesco Berlinghieri 1480’de basılan coğrafyasını, eserde yazıldığı üzere, “Avrupa’nın en büyük hükümdarı” Fatih’e sunmuştur (Deismann, s.109).
Avrupa’da ilk matbaa tarihleri ise şöyledir: Almanya’da Gutenberg’in 1444’te Mainz şehrinde açtığı basımevinden sonra: İtalya’da ilk defa Roma’da 1467’de, İsviçre’de Basel’de 1468, Çekoslovakya’da Plsen 1468, Fransa 1470 Paris, Hollanda 1473 Utrecht, Macaristan 1473 Budapeşte, Belçika 1473 Louvain, İngiltere 1476 Westminster, İspanya 1474 Valencia, Avusturya 1482 Viyana, Danimarka 1482 Odense, İsveç 1483 Upsala, Portekiz 1487 Lizbon, Amerika kıtasında 1534 Mexico, Hindistan’da Goa’da Portekiz basımevi 1556, ABD topraklarında (o zaman İngiltere sömürgesi) 1638 Cambrigde (Boston banliyösü).
Bununla beraber İbrahim Müteferrika Devlet Matbaası (Matba’a-i Amire), İslam dünyasında açılmış ilk Müslüman basımevidir. Zira İran’da ilk basımevi Müteferrika’dan 75 yıl sonra 1816’da bir Türk şehri olan Tebriz’de kuruldu. Arap ülkelerinde Türkçe ve daha az Arapça kitap basan ünlü Bulak (Kahire) Matbaasını ise 1815’e doğru, Mısır’ın Osmanlı valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa kurdu. (1798’de Kahire’de Fransızlar bir basımevi kurdular ama yalnız Fransızca baskı yaptı).
İBRAHİM MÜTEFERRİKA VE TÜRK MATBAACILIĞI
Matbaanın Çin ve Uygurlarda 9. asırda başlayan yolculuğu, 1400’lü yıllarda Avrupa’da Gutenberg ile devam etti. İlk Türk matbaası ise İbrahim Müteferrika (üstte) ile 1700’lü yıllarda gelmişti. Maalesef bu 3 asırlık gecikmenin mantıklı bir açıklaması yok. Günümüzde ise artık baskı işleri dev makinelerle yapılmaktadır.
KİTAPLAR ARASINDA
Prof. Dr. Tahsin Özcan, Vakıf Medeniyeti ve Para Vakıfları, Türkiye Finans Kültür Yayınları, İst. 2010, 160 papye kuşe yaldızlı renkli resimli sayfa, ciltli, Osmanlı’nın vakıf medeniyeti düzenini anlatan bir prestij kitabı.
Kaynak: Qırımın Sesi
Leave a Comment