ÜRÜMÇİ (QHA) –
5 Şubat 199’de Çin’e bağlı Uygur Özerk Bölgesi’nin (Doğu Türkistan) Gulca şehrinde yaşanan olaylar sonrası birçok Uygur ve Kazak Türk’ü hayatını kaybetmişti. Olayların dini motivasyon ile çıktığı tahmin edilmiş, çeşitli kaynaklara göre Kur’an okunulan bir eve Çin hükümetinin baskın yapması sonrasında olayların çıktığı ifade edilmişti.
Gulca, Doğu Türkistan’ın Ürümçi’den sonra ikinci büyük şehri olarak biliniyor. Kazakistan sınırında bulunan şehirde Uygurlar ile beraber diğer Türk dilli halklar olan Kazak, Kırgız ve Tatarlar da bulunuyor. Doğu Türkistan’ın sanayisi ve ekonomisi gelişmiş kuzey kuşağında bulunan şehir ayrıca Altay dağları ile Tanrı dağlarının kesişim noktasında bulunan hayli eski bir yerleşim olarak dikkat çekiyor. Şehrin güneyinden geçen İli nehri de bölgeyi tarım açısından elverişli hale getiriyor.
5 Şubat katliamını anlatan kaynaklara göre Kur’an okunan bir eve yapılan baskından sonra Doğu Türkistanlılar, Gulca sokaklarında ellerinde besmele ve kelime-i şehadet gibi yazıların bulunduğu pankartlar ile barışçıl yürüyüşler düzenlediler. Ancak Çin polisinin provakasyonları sonucu yürüyüş kontrolden çıktı. Şiddet olaylarına itilen Doğu Türkistanlılar günah keçisi ilan edilerek olayların akşamı ve ertesi gününden itibaren kent genelinde büyük bir gözaltı ve infaz kampanyası başlatıldı. Olaylardan sonra kesin sayı bilinmemekle beraber 30 Doğu Türkistanlı idam edildi. Olaylar sırasında birçok Doğu Türkistanlının tutuklandığı ve kayıp ilan edildiği de ayrıca biliniyor.
Gulca’daki olaylar Doğu Türkistan’da ilk defa şehir merkezlerinde bu tür olayların görünmesi açısından önem taşıyor. Daha önce ülkenin gelişmemiş ve kırsal bölgeleri olan Kaşgar ve Hoten gibi bölgelerin çeşitli kasaba ve ilçelerinde çıkan isyanlar ilk defa uluslararası basının da izleyebileceği bir ortamda gerçekleştirilmişti. 2009 Ürümçi katliamı haricinde Gulca’da yaşananlar Doğu Türkistan’ın yakın siyasi tarihinin en kanlı olayı olarak görülüyor.
1990’lı yıllar Çin’deki politik değişimin Doğu Türkistan’a da olumsuz yansımasını beraberinde getirmişti. 1980’li yıllarda Deng Şiaoping ile başlayan Çin reformu 1989 Tiananmen Olayları ile siyasi alanda bitirilmişti. 1980’lerde Doğu Türkistan’da göreli bir özgürlük ortamı vardı. Kültür, sinema, müzik ve eğitim gibi alanlarda Uygurlar bu yıllarda ilerleme kaydedebilmişti. Ancak 1989 sonrasında Çin yeniden totaliter bir politikaya döndü. Bunun arkasında Doğu Türkistan’da inşa edilen ağır sanayi için aranan iş gücünün Çin hükümeti tarafından Çin’in geri kalmış bölgelerindeki Han Çinlileri ile doldurulması yatıyordu. Bu yıllar bu nedenle bölgede Çin kolonizasyonunun zirve yaptığı yıllar olarak değerlendiriliyor.
Tüm bu gelişmeler 1997’deki Gulca katliamına kapı aralamıştı. Gulca’da yaşananlar ise 1990’lı yılların kendini hissettiren totaliter yönetiminin artık Doğu Türkistan’da kalıcı bir hale gelerek bugünlere uzanmasına yol açtı.
Leave a Comment